#ارزش اب در قرآن و روایات اسلامی

آب مایه اصلی زندگی است. انسان بیشتر از یك ماه هم می‌تواند بدون غذا زنده بماند اما اگر بیش از یك هفته آب به بدنش نرسد خواهد مرد. حتی گیاهان و جانورانی كه در خشكترین جاها زندگی می‌كنند به مقداری معین آب نیاز دارند.

آب، پس از جیوه دارای بیشترین كشش سطحی است. این خاصیت از عواملی است كه سبب می‌شود آب موجود در خاك به صورت مایعی زندگی‌بخش از راه ریشه و ساقه به قسمتهای گوناگون گیاهان برسد.

آب در همه جا هست. بیش از 70 درصد سطح زمین را آب اقیانوسها، دریاها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها پوشانده است. در زیر زمین و در هوایی كه تنفس می‌كنیم نیز آب وجود دارد. 60 تا 90 درصد وزن گیاه، جانور یا انسان را آب تشكیل می‌دهد.

بیشتر دانشمندان عقیده دارند كه زندگی در آب آغاز شده است و نخستین موجودات زنده آبزی بوده‌اند. در قرآن آمده است كه همه چیز از آب زنده است. در روزگاران باستان نیز تالس ملطی، فیلسوف یونانی عقیده داشت كه آب اصل همه موجودات است.

به نظر باستان‌‌شناسان نخستین آبادیها در نزدیكی رودها و دریاچه‌ها پدید آمده‌اند. بسیاری از جامعه‌شناسان عقیده‌ دارند كه نخستین تمدنهای جهان در نزدیكی رودهایی چون سیحون و جیحون، سند، دجله و فرات و نیل در آسیا و شمال آفریقا به وجود آمده‌اند. گرد آمدن گروه بسیاری از مردم در كنار تنها منبع آب در یك سرزمین، سبب با هم زیستن و پیدانش شهرنشینی و تمدن شده است.

[1]- در باب دهم مصباح‌الشریعه و مفتاح الحقیقه، معاشرت مؤمن مخلص از نظر امام صادق (ع) به این خاصیت آب تشبیه شده است: «با خلق خدا مانند امتزاج و همراهی آب با اشیاء، كه حق هر یك را به نیكی ادا می‌كند و ماهیت خود را از دست نمی‌دهند، به معاشرت پرداز كه رسول اكرم (ص) فرمودند: مؤمن مخلص چون آب است (با آنان معاشرت دارد ولی هویت خود را از دست نمی‌دهد).

1-2- آب ، ماده شفابخش

بهترین چیزی كه می توان در تعریف آب نوشت این است كه «آب مایه حیات است». آب خالص از نظر شیمیائی از 33 جسم مختلف تشكیل شده است .در حقیقت آب برای انسان آن‌قدر لازم و مهم است كه اهمیت آن مثل وجود آن برای حیواناتی است كه در آب زندگی می‌كنند.

میلیونها و میلیارها سلولهای بدن ما در یك دنیای مایعاتی متغیر زندگی می‌كنند كه به وسیله دستگاه‌های خودكار بطور معجزه‌آسایی خون و آب بدن ما كنترل و مرتب می‌شوند.

آب، نه تنها نقش حیات را دارد بلكه برای بسیار از امراض، دارویی شفابخش است. دقیقاً مشخص نیست كه چه خاصیتی در آب هست كه تاثیری قطعی بر بیماران، حتی اشخاص سالم و تندرست دارد. اما دانشمندان به طور مكرر تصدیق كرده‌اند كه آب دارای یك قدرت شفابخش خیلی نیرومند می‌باشد.

گذشته از نتایج نیكویی كه آب به بیماران می بخشد دنیای آب همچنین دنیایی پر از نشاط و شادی است كه در دسترس همه می‌باشد و همه می‌توانند از آن بهره ببرند. قوای طبیعی كه در آب وجود دارد هنوز بطور كامل مورد مطالعه و تحقیق قرار نگرفته است. سیمون‌باروخ در سال 1893 اولین كتاب اصلی خود به نام «موارد استعمال آب در طب جدید» را درباره این موضوع منتشر كرد. وی در سال 1920 نیز كتاب كوچك دیگری در این باره بنام «ملخص معالجه با آب» انتشار داد. از مطالعه این كتاب به وضوح نتیجه گرفته می‌شود كه آب یك عنصر قوی و مهم در حیات و زندگی انسان است. به عقیده وی، خواص آب عبارتند از: مقوی، مسكن درد، نیروبخش، مدر، معرق، مهوع، مسهل، مفید برای نگهداری متابولیسم، ضد عفونی كننده، قاطع تب، خواب‌آور و دارای خاصیت بی‌حس كنندگی موضعی.

روایاتی از پیامبر اكرم (ص) و ائمه معصوم (ع) درباره خاصیت شفابخش آبهای گرم و سرد و نیز آبهای گرم معدنی كه با حرارت و گرمی از چشمه‌ها بیرون می‌آید وجود دارد كه در بعضی بطور كلی عنوان شفابخش بودن آب را تذكر داده و در بعضی خاصیت دارویی آن را تعیین نموده‌اند. برخی از این روایات عبارتند از:

امام علی (ع) فرمودند: «سه چیز چشم را نورانی می‌كند، نگاه به سوی سبزه و منظره زیبا و نظر به سوی آب جاری و دیدار چهره نیكوصورتان و چهره بشاش و شادمان و پاكیزه». روانشناسان جهان نیز بر این عقیده‌اند كه تماشای آب جاری، اثرات و واكنشهای شفابخشی بر روح باقی می‌گذارد به طوری كه كمتر دارو و درمانی تا آن درجه مؤثر واقع می‌شود.

امام علی(ع) فرمودند: «بر شخص تب‌دار آب سرد بریزید آب حرارت تب را خاموش می‌كند.»[1]

از امام صادق (ع) روایت شده كه:

«حزاء با آب سرد برای معده خوب است.»[2]

«اگر خنكی و رطوبت آب نبود آتش معده، او را می‌سوزانید.»[3]

«آب جوش بر هر چیز نافع است و به هیچ چیز ضرر نمی‌رساند.»[4]

«آب سرد حرارت را خاموش، صفرا را ساكن و غذا را در معده ذوب می‌كند و تب را می‌برد.»[5]

امام رضا (ع) از پدران بزرگوارشان از حضرت سجاد (ع) نقل كردند: «دو چیز است كه به هر شكمی داخل شود آن را اصلاح می‌كند. آن دو انار و آب زلال می‌باشند»[6]

«مردی به امیرالمؤمنین (ع) از درد شكم شكایت كرد. حضرت او را امر كرد: آب گرم بنوشید.»[7]

امام صادق (ع) از امام علی (ع) فرمودند: «بنوشید آب آسمان را كه بدن را طاهر و بیماریها را زایل می‌گرداند.»[8]

پزشكان امروز پاهای تب‌دار را با آب سرد می‌شویند و بدینوسیله از شدت حرارت می‌كاهند و نیز در مواردی كه اسهال شیوع یافته باشد بهترین راه دچار نشدن به این بیماری مخصوصا در كودكان خردسال جوشاندن آب و سپس خوردن آن است. در دنیا هیچ چیز برای بیماران (همچنین برای اشخاص سالم و تندرست) بهتر از عادت دادن و لذت بردن بدن از آب نیست مخصوصا وقتی بدن، عمل مهیج و محرك نوازش آب و آفتابی را بخورد بپذیرد. به تجربه ثابت شده كه آب، اعصاب زیر پوست را تحریك می كند و از این طریق اعضاء داخلی بدن تقویت می‌یابد.

1-3- پیامهای پنهان آب

ماسورو اموتو[1] دانشمند چینی در كتابی تحت عنوان «پیامهای پنهان آب»[2]، كه در سال 2004 منتشر كرد، ثابت كرده است كه مولكولهای آب بر اساس پیامی كه به آنها داده می‌شود تغییر شكل می‌یابند و تحت تاثیر آن قرار می‌گیرند مثلاً در تكرار كلمه عشق برای یك قطره آب كریستالهای آن منظم و زیبا شده‌اند و در تكرار كلمه جنگ كریستالهای آن در هم شكسته‌اند. پیامهای پنهان آب تئوری تكان‌دهنده‌ای است كه نشان می‌دهد كه چطور آب عمیقاً با آگاهی عمومی و فردی افراد جامعه در ارتباط است. دكتر اموتو، در این تحقیق خود، توانایی آب را در جذب، نگهداری و حتی انتقال احساسات و روحیات بشر بیان می‌‌دارد. او با استفاده از روش عكاسی مخصوص با سرعت بالا به این مطلب پی برد كه كریستالهای تشكیل شده در آب منجمد، هنگامی كه افكار متمركز و خاصی متوجه آن باشد دارای تغییرات خاصی است. همچنین موسیقی، تصاویر و كلمات نوشته شده بر روی صفحه كاغذ و عكسها تاثیر خاصی بر ساختار این كریستالها دارد. اموتو معتقد است آب توانایی دریافت طیف گسترده‌ای از فركانسها را دارد، بنابراین می‌تواند از این طریق دنیا را منعكس كند. وی دریافت، آبی كه از چشمه‌سارهای تمیز جاری می‌شود و آبی كه در معرض كلمات عاشقانه قرار دارد جلوه‌گر اشكال زیبا به صورت رنگی و شفاف است. در حالیكه آب آلوده و آبی كه در معرض افكار منفی قرار دارد به صورت اشكال ناقص و نامتقارن با رنگهای كدر می‌باشد. او همچنین معتقد است از آنجا كه 70 درصد بدن انسان و 70 درصد كره زمین را آب فرا گرفته است ما می‌توانیم سلامتی سیاره و خودمان را با بیان آگاهانه عشق و امیدواری تضمین كنیم. براساس این نظریه هر پیامی كه به آب داده شود، چه در مقیاس كلان و چه در مقیاس كوچك، آب آن را حمل خواهد نمود

1-4- اب در قرآن

قرآن كریم، از هنگام نزول تا هم اكنون، سرچشمه پیدایش و سرمایه پرورش بزرگترین و پاكترین روحها، بلندترین همتها، استوارترین اراده‌ها، عمیق‌ترین افكار، عالیترین معارف، نغزترین ادبیات و دل‌انگیزترین هنرها در عرصه‌های گسترده و حوزه‌های گوناگون حیات فكری و فرهنگی و علمی و اجتماعی و ادبی و هنری مسلمانان در همه اكناف عالم و در پهنه تاریخ پر افتخار فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است.

قرآن كریم برخلاف روشها و اندیشه‌های كلامی و فقهی و فلسفی، كه بیش از هزار سال است در جامعه اسلامی رایج و شایع شده‌اند، توجه و عنایت فوق‌العاده‌ای به طبیعت و عناصر طبیعت دارد (در این میان، آب از عمده‌ترین عناصر طبیعت به شمار می‌آید)، به طوری كه در میان ادیان الهی هیچكدام به اندازه دین مبین اسلام، به ویژه قرآن كریم، به موضوع «آب» نپرداخته‌اند؛ تنوع موضوعی، تفصیل مباحث آب و تاكیدات قرآن به ارزش و اهمیت آب، بیانگر این حقیقت است كه توجه قرآن به طبیعت و بالاخص آب همه سویه بوده است.

واژه «ماء» اصل عبری آن «مُی- میم» و سریانی آن «میا» است كه در عربی تغییر شكل داد و «ماء» شد. این لغت در اصل به معنی «هر مایع غیر جامد» است چه آب مطلق باشد یا آبهای مضاف، ولی وقتی به صورت «ماء» مطلق استفاده می‌شود منسوب به آب خالص است.

واژه «ماء» در قرآن كریم 59 بار به صیغه مفرد و 4 بار با متصل شدن به ضمائر به كار رفته است. ماء به صیغه مفرد در موضوعات گوناگون كاربرد داشته است:

1) ماء به معنای باران: در آیات سوره‌های بقره (آیات 23 و 164)، انعام (آیه 99)، اعراف (آیات 50 و 57)، انفال (آیه 11)، یونس (آیه 24)، رعد (آیه 17)، ابراهیم (آیه 32)، حجر (آیه 22)، نحل (آیات 10 و 65)، كهف (آیه 45)، طه (آیه 53)، حج (آیات 5 و 63)، مؤمنون (آیه 18)، فرقان (آیه 48)، نمل (آیه 60)، عنكبوت (آیه 63)، روم (آیه 24)، لقمان (آیه 10)، فاطر (آیه 27)، زمر (آیه 21)، فصلت (آیه 39)، زخرف (آیه 11)، ق (آیه 9)، قمر (آیه 11)، نبأ (آیه 14) و عبس (آیه 25).

2) ماء به معنای بستر و عرش خداوندی: سوره هود (آیه 7).

3) ماء به معنای آب وضو: سوره نساء (43) و سوره مائده (6).

1-2- آب ، ماده شفابخش

امام علی(ع) فرمودند: «بر شخص تب‌دار آب سرد بریزید آب حرارت تب را خاموش می‌كند.»[1]

از امام صادق (ع) روایت شده كه:

«حزاء با آب سرد برای معده خوب است.»[2]

«اگر خنكی و رطوبت آب نبود آتش معده، او را می‌سوزانید.»[3]

«آب جوش بر هر چیز نافع است و به هیچ چیز ضرر نمی‌رساند.»[4]

«آب سرد حرارت را خاموش، صفرا را ساكن و غذا را در معده ذوب می‌كند و تب را می‌برد.»[5]

«مردی به امیرالمؤمنین (ع) از درد شكم شكایت كرد. حضرت او را امر كرد: آب گرم بنوشید.»[7]

امام صادق (ع) از امام علی (ع) فرمودند: «بنوشید آب آسمان را كه بدن را طاهر و بیماریها را زایل می‌گرداند.»[8]

1-3- پیامهای پنهان آب

-- آب در قرآن

قرآن كریم، هنگام نزول تا هم اكنون، سرچشمه پیدایش و سرمایه پرورش بزرگترین و پاكترین روحها، بلندترین همتها، استوارترین اراده‌ها، عمیق‌ترین افكار، عالیترین معارف، نغزترین ادبیات و دل‌انگیزترین هنرها در عرصه‌های گسترده و حوزه‌های گوناگون حیات فكری و فرهنگی و علمی و اجتماعی و ادبی و هنری مسلمانان در همه اكناف عالم و در پهنه تاریخ پر افتخار فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است.

2) ماء به معنای بستر و عرش خداوندی: سوره هود (آیه 7).

3) ماء به معنای آب وضو: سوره نساء (43) و سوره مائده (6).

4) ماء به معنای طوفان و سیل سهمگین:‌ سوره هود (آیات 43 و 44).

5) ماء به معنای مطلق آب: سوره رعد (آیه 4)

6) ماء به معنای منشأ خلقت و ماده اصلی موجودات زنده: سوره انبیاء (آیه 30) و سوره نور (آیه 45).

7) ماء به معنای نطفه در خلقت انسان: سوره‌های طارق (آیه 6)، مرسلات (آیه 20)، سجده (آیه 8) و فرقان (آیه 54).

8) ماء به معنای جوی و نهر آب: در توصیف جویها و نهارهای آب بهشتی.

9) ماء و سراب: در سوره نور (آیه 39) اعمال ناباوران به سرابی تشبیه شده است.

10) ماء در معنای چشمه‌سارها: سوره نازعات (آیات 30 و 31) و سوره قمر (آیه 12).

11) آب آشامیدنی در جهنم: سوره ابراهیم (آیه 16) و سوره محمد (آیه 15).

12) ماء به معنای چاه آب: سوره‌های قصص (آیه 23)، قمر (آیات 27-28)، ملك (آیه 30) و كهف (آیه 41).

13) آب آشامیدنی جاری در بهشت: سوره واقعه (آیات 27 تا 31).

همچنین بیش از صد آیه به طور متفرق درباره آب در طبیعت وجود دارد كه هر كدام به ویژگیها و نقش آب اشاراتی مستوفی دارند و گاه مسائل علمی آن را یادآوری كرده، حتی در برخی موارد نیز به چگونگی تصفیه آبها نیز اشاره می‌كند كه بعد از گذشت 14 قرن از این اطلاعات، شگفت‌آور است.

آب در قرآن اهمیتی عمیق دارد. خداوند در آیات متعدد انسان را به تفكر در آب و شكرگزاری این نعمت بزرگ یادآور شده است [1]. آب به عنوان بركت خداوندی است كه حیات می‌بخشد، حیات را حفظ می‌كند و بشر و زمین را پاكیزه می‌گرداند. عرش خدا بر روی آب و بهشت به صورت باغهایی كه نهرهایی زیر آنها جاری است تشریح می‌شود. به نظر می‌رسد كه در قرآن آب با ارزش‌ترین آفریده خداوند بعد از انسان می‌باشد. خاصیت «حیات‌دهندگی» آب در آیات متعدد قرآن اشاره شده است (مثلاً آیات 48 و 49 سوره فرقان: و خداوند آب را از ابرها پایین فرستاده و به وسیله آن زمین را پس از مردنش حیات داده است). آب نه تنها حیات می‌بخشد بلكه هر حیاتی اصلش از آب است (ما هر موجود زنده‌ای را از آب آفریدیم)[2]

در قرآن كریم: آب، رزق الهی است و باید از آن بجا استفاده شود؛ پدیدآورنده و نازل‌كنندة آب آشامیدنی خداست؛ اوست كه با آب انسانها و حیوانات را سیراب می‌كند؛ خداوند بر انسانها به سبب نازل كردن آب آشامیدنی منّت گذارده؛ وجود چشمه‌سارها را بر روی زمین از آیات الهی معرفی كرده؛ چشمه‌های بهشتی را یكی از بهره‌های متقین در بهشت توصیف كرده؛ جهنمیان را از آب آشامیدنی محروم توصیف كرده، به طوری كه از بهشتیان درخواست آب آشامیدنی می‌كنند.

قرآن می‌فرماید خداوند انتقال دهندة آب به سرزمینهای خشك است. ایمان و تقوا و استغفار و توبه و پایداری در راه عقیده را از عوامل فراوانی و بركت آب معرفی كرده است[3]. همچنین قرآن كریم در آیات متعدد آسمان و ابرهایی كه به وسیلة باد متراكم می‌شود و چاه و دریا و زمین و كوه‌ها را از منابع تولید و تأمین آب می‌داند.

آب برای مسلمانان اهمیت ویژه‌ای برای استفاده در طهارت، وضو، غسل و غیره دارد. امام صادق (ع) آب و طهارت را كلید قرب و مناجات با خدا معرفی نموده‌اند: «چون اراده طهارت و وضو نمودی چنان به سوی آب روان شو كه گویی به سوی رحمت خدای تعالی می‌روی كه خداوند تعالی آب و طهارت را كلید قرب و مناجات خویش و نشانی برای راهنمایی مردم به سوی خوان خویش مقرر فرموده است و چنان كه رحمت خداوند گناهان بندگان را پاك می‌كند نجاست‌های ظاهر را جز با آب نمی‌توان پاك كرد. پس چنان كه هر نعمت دنیوی را با آب، حیات بخشید به رحمت و فضل خویش حیات قلب باطنی و عبادات را نیز به وسیله آب (كه همانا طهارت است) زندگی و كمال بخشید. در صفا، پاكی، شفافیت، فراوانی آن و امتزاج لطیف‌اش با هر چیز بیاندیش و آن را در تطهیر اعضای بدنت كه خدا به تطهیرشان امر فرموده به كار گیر و واجبات و سنن تطهیر را بجای آور كه در هر یك از آنها فواید بسیاری نهفته است پس چون آب را گرامی داشته و آن را به كار گیری، به زودی چشمه‌های فواید بسیاری برایت جوشیده خواهد شد».[4]

[1]-آیا به آبی كه می‌نوشید اندیشیده‌اید؟ آیا شما آن را از ابر نازل كرده‌اید یا ما آن را نازل می‌كنیم؟ هر گاه بخواهیم این آب گوارا را تلخ و شور قرار می‌دهیم پس چرا شكر نمی‌كنید؟» (آیات 68 تا 70 سوره واقعه). «بگو: به من خبر دهید اگر آبهای (سرزمین) شما در زمین فرو رود چه كسی می‌تواند آب جاری و گوارا در دسترس شما قرار دهد؟» (آیه 30 سوره ملك)
[2]- انبیاء آیه 30

[3]- اگر مردم پاك و پرهیزگار شوند رحمت الهی بیشتر نازل می‌شود و گاهی بر اثر گناهان فراوان بارش كم می‌شود، در آیه 96 سوره اعراف می‌خوانیم: «اگر مردم ساكن در آبادی‌ها ایمان آورند و تقوا پیشه كنند بركات آسمان و زمین را بر آنان می‌گشاییم». در این كه مقصود از بركات آسمان و زمین چیست در میان مفسران اختلاف نظر است، برخی آن را به نزول باران و روییدن گیاهان تفسیر كرده‌اند و برخی به اجابت دعاها و حل مشكلات زندگی و این احتمال نیز وجود دارد كه مقصود از بركات آسمانی، بركات معنوی و منظور از بركات زمینی، بركات مادی باشد. ولی با توجه به آیات قبل از این آیه كه سخن از مجازات مجرمان به وسیله سیلاب از آسمان یا طغیان چشمه‌ها و یا صاعقه‌ها و زلزله‌هاست به نظر می‌رسد تفسیر اول مناسب‌تر باشد و اشاره به این حقیقت است كه اگر انسان تقوا پیشه كند و با ایمان باشد به جای عذاب، از آسمان و زمین بر او بركت خواهد بارید و این انسان است كه بركات را به بلاها تبدیل می‌كند. آیه 16 سوره جن، نیز استقامت در راه حق را سبب نزول آب بیان می‌نماید: «اگر بر طریقه راست پایداری كنند از آبی فراوان سیرابشان كنیم». علامه طباطبایی نوشته است: مقصود از «طریقه» در آیه 16 سوره جن، راه اسلام است كه پایداری بر آن موجب وسعت در روزی مادی مردم می‌شود و این آیه به معنی آیه 96 سوره اعراف می‌باشد. ایشان در تفسیر آیه 96 اعراف نیز آورده‌اند كه: مقصود از بركات آسمانی، باران و برف و سرما و گرما در وقت خود و مقدار سودمند از آنهاست و مقصود از بركات زمینی گیاه، میوه و … است.

حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «بارش هیچ سالی كمتر از سال دیگر نیست ولی خدا هر جا بخواهد آن را فرود آورد و سنت الهی چنین است كه هرگاه گروهی معصیت‌كار شوند، آن مقدار بارانی كه برای آنان در نظر گرفته بود به جای دیگر می‌برد» (بحارالانوار ج 73 ص 329) . امام سجاد (ع) نیز می‌فرماید: «گناهانی كه مانع بارش رحمت آسمانی است عبارتند از: ستم قاضیان در داوری، شهادت ناحق، كتمان شهادت» (میزان‌الحكمه ج 3 ص 469)

1-5- ارزش و اهمیت آب در روایات اسلامی

معصومین (ع) آب را بهترین نوشیدنی در دنیا و آخرت، اولین آفریده، اولین چیزی كه در قیامت از آن سؤال می‌شود و … معرفی كرده‌اند. برخی روایات در این مورد عبارتند از:

رسول اكرم (ص) می‌فرمایند: « خداوند 3 چیز با بركت را نازل كرده است: آب، آتش و گوسفند»[1]. پیامبر (ص) در این سخن كوتاه، جامع و پرمعنا ابتدا از آب نام می‌برد زیرا دو مورد دیگر نیز از وجود آب به هستی رسیده‌اند. اگر آب وسیله آتش را فراهم نمی‌كرد آتشی پدید نمی‌آمد و اگر منابع وجودی گوسفند را مهیا نمی‌ساخت گوسفندی وجود نداشت، پس بركت آب، حرف اول را می‌زند.

امام صادق (ع) فرمودند: «پایداری دنیا با سه چیز است: آتش، نمك و آب»[2]

امام صادق (ع) فرمودند: «برای زمین پایداری نیست مگر با آب (زمین بدون آب پایدار نمی‌ماند)»[3]

امام صادق (ع) فرمودند: «ای مفضل! بدان كه اساسی‌ترین نیاز زندگی مادی انسان آب است و نان. بنگر كه خداوند چگونه در این دو تدبیر كرده است: نیاز انسان به آب بیشتر از نیازش به نان است زیرا انسان آب را هم برای خوردن استفاده می‌كند و هم برای وضو، غسل، شستشوی لباسها، سیراب‌سازی حیوانات و آبیاری باغ و مزارع، از این رو آب خرید و فروش نمی‌شود»[4]

امام علی (ع) می‌فرمایند: «كسی كه آب و خاك یعنی نیروی طبیعی دارد و نیروی انسانی خود را برای بهره‌برداری به كار نمی‌بندد و با فقر و گدایی می‌گذراند نفرین و لعنت بر او باد»[5]

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «نام آب خشیه‌الله است، یعنی مخلوقی كه از خدا ترسیده، زیرا خداوند با هیبت به آن گوهر نظر افكند و تبدیل به آب شد»[6]

امام علی (ع) فرمودند: «شریف‌ترین نوشیدنی، آب است»[7]. در جای دیگر می‌فرمایند: «بهترین نوشیدنی در دنیا و آخرت، آب است.»[8]

رسول اكرم (ص) فرمودند: «بهترین نوشیدنی در دنیا و آخرت آب و بهترین خوراكی در دنیا و آخرت گوشت و سپس برنج است.»[9]

از امام صادق (ع) نقل است كه رسول اكرم (ص) فرمودند: «بهترین نوشیدنی بهشت آب است.»[10]

امام كاظم (ع) فرمودند: «بیشترین لذت در نوشیدن آب سرد است.»[11]

امام صادق (ع) فرمودند: «نخستین چیزی كه خدای عزوجل از بنده‌اش سؤال می‌كند این است كه آیا تو را از آب گوارا سیراب نساختم.»[12]

امام صادق (ع) فرمودند: «مزه آب حیات است و طعم نان قوت.»[13] امام (ع) با جمله طعم‌الحیات می‌خواهند اهمیت و ارزش ‍آب را بیان نمایند، اگر مزه‌ای برای آب تعیین شود، غیر از حیات، مزه دیگر ندارد و در او بهترین طعمها و گواراترین لذتها وجود دارد، و با آشامیدن آن جانداران ادامه حیات می‌دهند و در صورت نبود آن زندگی مفهومی ندارد و نبود آن مساوی است با نابودی حیات.

محمد بن سنان گوید: «از امام صادق (ع) از اولین چیزی كه خداوند آفرید سؤال كردم. فرمودند: اول چیزی كه خداوند عزوجل خلق كرد چیزی‌ است كه همه اشیاء را از او آفرید. عرض كردم فدایت شوم آن چیست؟ فرمودند: آب.»[14]

جابربن جعفی از امام باقر (ع) روایت كرده است: «كه اولین آفریده خدا چیزی بود كه تمام اشیاء از آن بوجود آمد و آن هم آب است.»[15]

رسول اكرم (ص) فرمودند: «بدرستی كه عرش خدا بر آب بود و چیزی پیش از آب آفریده نشده بود.»

محمد بن مسلم از امام باقر (ع) نقل كرده است: «همه چیز در اصل آب بود و عرش خدا هم بر آب قرار داشت.»[16]

از حضرت ابی‌عبدالله (ع) نقل است كه فرمودند: «خداوند آدم را از آب و گل آفرید پس همت اولاد آدم در آب و گل است.»[17]

معصومین تعبیر «ماء معین» (=آب جاری) را بر امام غایب (ع) تطبیق كرده‌اند كه در این صورت آن یك تعبیر كنایی برای رهبر آسمانی امت اسلام خواهد بود و استفاده از این واژه درباره امام زمان (عج)، كه علم و عدالت جهان‌گستر او مایه حیات است، نیز خود نشانی از ارزشمندی آب است. هادیان شیرازی (1378)، در رساله خود با عنوان «موعود در قرآن: سلام بر مظهر آب روان»، تفسیر واژه آب در قرآن، را وجود مقدس ائمه (ع) و امام زمان (عج) می‌داند. نویسنده با توجه به آیاتی از قرآن، مانند آیه 21 سوره زمر و 30 ملك، كه از آب به عنوان یكی از نعمت‏های بزرگ الهی كه انسان را به خداشناسی رهنمون می‏سازد یاد شده و همچنین برخی از روایات كه در تفسیر آنها وارد شده به این نتیجه می‏رسد كه همان‏گونه كه زمین و طبیعت برای طراوت و بارور شدن نیاز به آب دارند و با جریان آب، روی زمین زیبایی و بركت نمایان می‏شود، روح بشر نیز در تداوم حیات خود، به چنین خوراك و آبیاری نیاز دارد و آن، انوار ائمه و نور امام عصر است كه در دل‏ انسان‏ها جریان می‏یابد و پاكی‏ها و زیبایی‏های معنوی را در جان و جامعه بشری جاری و ساری می‏سازند؛ چنان‏كه در زیارت امام علی (ع) آمده است: سلام بر تو ای مظهر آب روان.

1-6- چالشهای آب در عصر كنونی

بخش عمده منابع آب كره زمین دارای كیفیت پایین (شور) بوده و تنها 5/2 درصد آبهای موجود شیرین می‌باشد كه حدود 97 درصد آن را یخ‌ها و برفهای دائمی و آبهای زیرزمینی فسیلی تشكیل می‌دهد و تنها 3 درصد از 5/2 درصد، آبهای تجدیدپذیر در چرخه بارش و تبخیر را تشكیل می‌دهد كه آن نیز از نظر مكانی و زمانی با نیازها مطابقت ندارد. بر اساس گزارشات اعلام شده، در سال 1950 تعداد 12 كشور با حدود 20 میلیون نفر جمعیت و در سال 1990 تعداد 26 كشور با جمعیت 300 میلیون نفر با كمبود آب مواجه بوده‌اند و پیش‌بینی می‌شود در سال 2025 تعداد 65 كشور با جمعیت حدود 7 میلیارد نفر با كمبود آب مواجه شوند. كمبود آب آشامیدنی از یك سو و نیاز روزافزون به غذا، از سوی دیگر، منابع آب موجود در كره زمین را با بحران جدی و خطرناك مواجه خواهد كرد.

فشار بر منابع آب محدود دنیا در حال افزایش است. همراه با انتقال آب رودخانه‌ها به سمت شهرها و مزارع كشاورزی، دریاچه‌ها و تالابها در حال خشكیدن و كوچكتر شدن هستند، كشاورزان برای تامین غذای جمعیت رو به افزون، مجبور به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی هستند، راندمان آبیاری پایین است، بین كشاورزان و شهرنشینان اختلاف و تنازع بر سر آب وجود دارد، آلودگی آبها همواره موجبات نگرانی دولتها و مردم را فراهم می‌آورد. لذا برای برآوردن نیازهای رو به افزایش به جای اینكه فقط بر احداث سدهای عظیم و سیستمهای بزرگ انتقال آب، با تمام عواقب مخرب زیست‌محیطی، بهداشتی و اجتماعی تمركز كرد لازم است كه رویكرد در مورد كل مساله آب تجدید نظر شود. افزایش راندمان و آلوده نكردن منابع می‌تواند انتخاب اول باشد و فاضلاب به جای اینكه به عنوان یك دردسری كه باید از آن خلاص شد نگریسته شود به عنوان منبعی سودمند و بارآور دیده شود.

آب هم اكنون به صورت یك منبع استراتژیك و محدود‌كننده برای توسعة اقتصادی و اجتماعی در آمده است (بخصوص در خاور میانه) كه می‌تواند منجر به جنگ شود [1] لذا اخلاق جدید آبی شرط لازم امنیت ملی و صلح در این جهان بسته و محدود می‌باشد. در گزارش سازمان ملل آمده كه: «وفور یا كمیابی‌ آب‌ می‌تواند به‌ معنای‌ سعادت‌ یا فقر، زندگی‌ یا مرگ‌ و حتی‌ عامل‌ بروز جنگ‌ باشد. اغلب‌ كشورها مسائل‌ نگران‌ كنندة‌ زیادی‌ در ارتباط‌ با كمیت‌ و كیفیت‌ منابع‌ آب‌ خود دارند و كشورهای‌ بسیاری‌ از پیامدهای‌ آلودگی‌ آبهای‌ ساحلی‌ خود نگرانند. محدودیتهای‌ تأمین آب‌ جدید در حال‌ افزایش‌ است‌ و با خشكسالی‌ها ، تهی‌ شدن‌ منابع آبهای‌ زیرزمینی‌ و تخریب‌ منابع‌ جنگلی‌ تشدید می‌شوند. این‌ در حالی‌ است‌ كه‌ نیاز به‌ آب‌ برای‌ مصارف‌ كشاورزی‌، تولید انرژی‌، تولیدات‌ صنعتی‌ و مصارف‌ شهری‌ به‌ سرعت در حال‌ افزایش‌ است».

فصل دوم: آب از منظر ادیان و تمدنها

2-1- مقدمه
2-2- آب از منظر ادیان و تمدنهای باستان
2-3- آب از منظر ادیان توحیدی
2-4- آب در فرهنگ ایرانیان

2-1- مقدمه

انسان، همواره باورهای دینی خود را به گونه‌ای با طبیعت گره زده است. او آنگاه كه خدای قادر و متعال را در پی آفرینش جهان، از تلاش و كار وارسته می‌پنداشت و اله‌ها و رب‌النوع‌ها را دست‌اندركار تدبیر امور گیتی می‌دانست، بر پای این رب‌النوع‌ها به سجده می‌افتاد و زمانی كه از اندیشه‌های والا برخوردار می‌شد و از بند الهه‌ها می‌رست و خدای متعال را همه كاره حیات می‌شمرد دست تضرع به سوی او می‌گشود تا بر قوای طبیعت فرمان رحمت و لطف دهد و از خشم و غضب بر بشر خاكی درگذرد. از این‌رو نمی‌توان هیچ پدیده طبیعی مرتبط با سرنوشت انسان خاكی را، بی‌نگاه به باور و اعتقاد دینی كاوید و ره به راهی روشن گشود. در مقوله باران و آب كه حضوری سرنوشت‌ساز در زندگی بشر دارد، این مهم نمودی روشن‌تر داشته است.

از زمان قدیم، آب همواره در میان تمام ادیان و ملل جایگاه ویژه‌ خود را داشته و مورد احترام و پرستش خاصی بوده است. مردم با عزت و تكریم همراه با ترس به چشمه‌ها و آبهای معجزه‌گر نزدیك می‌شدند. در طی مراسم مذهبی اهمیتی خاص برای آب قایل شده و حتی آن را پرستش و خدایانی به آن نسبت داده‌اند. این ماده در ادوار كهن در اندیشه مردمان باستان اساس و نقطه آغازین آفرینش و زایش دانسته می‌شده است.

در اكثر ادیان باستان، آب، باران و عناصر همگون تنها یك مظهر عادی طبیعی نیستند بلكه اصل و ریشه همه چیزند. آب خمیر مایه حیات و خلقت است. به همین سبب است كه ایزدان باران و یا آب و دریا در بین این اقوام، مقامهای بالاتری نسبت به ایزدان دیگر عناصر دارند. بیشتر خدایان آبها در بین ملل مختلف الهه بوده‌اند. در آشور به آنها ایشتار و ملیتا، در بابل ایشتار، در فنیقیه استرادت، در یونان آفردیت، در ایران آناهیتا و در ارامنه به آنها آناهید و استخیك می‌گفتند. اینها در بین مردم گرامی‌تر از خدایان دیگر بوده‌اند و مجسمه‌ها و بناهای آنها در مكانهای پر آب ایجاد می‌شد.

این همه نقش و قدرتی كه مردم باستان برای خدایان آب، باران، رعد و برق، رودخانه‌ها و دریاها قایل بودند بیانگر اهمیت و عظمت باران و آب در زندگی بشر است. این نقش و اهمیت هیچ‌گاه ارزش خود را از دست نداده است بلكه همواره در حال ازدیاد بوده و روز به روز نیز بیشتر می‌شود. در ادیان توحیدی نیز آب از نقش ویژه‌ای برخوردار می‌باشد.

در شاهنامه فردوسی پیل سپید كه منكوب رستم می‌شود همان روح آب است كه مهار می‌شود و رونق كشاورزی را به همراه دارد. ناصر خسرو قبادیانی نیز در دیوان اشعار خویش آفرینش را این چنین دانسته:

نهاد عالم تركیب و چرخ و هفـــت اختر شد آفریده به ترتیب از این چهار گوهر

ز آب روشن و از خاك تیره و آتش و باد چهار گوهر و هر چهار ضد یــكـدگـر

در این بخش، آب از منظر ادیان و تمدنهای باستان، ادیان توحیدی و همچنین آب در فرهنگ ایرانیان بیان می‌شود.

سوره هود (آیات 43 و 44).