تکامل عملی

تأثیر آنیِ گناه در دنیا و حسرت در آخرت

در مرحلة تکوینی، گناهان زیاد به معنویت انسان ضربه می­زند و لذا خدای متعال می­فرماید كه فکر نکنید شما در آینده عذاب مي­شوید، بلكه در همين دنيا جواب اعمال خود را مي­بينيد!

قرآن کریم دربارة گناهکاران می­فرماید: «يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَميمٍ آن»؛[1]امروز در ميان آن و آب سوزان در رفت و آمدند! یعنی در همین دنیا در عذاب است نه در آینده، همین الآن در گودال آتش مشغول سوختن است ولی خودش نمی­فهمد. كلمه «حميم» به معناى آب داغ است، و كلمه «آن» كه اصلش «انى» است به معناى داغى است كه داغيش به نهايت رسيده باشد و معنايش اين است كه: اين است آن جهنمى كه مجرمين آن را دروغ مى‏شمردند، اينك بين اين آتش و بين آبى به نهايت داغ مى‏آيند و مى‏روند.[2]

روز قيامت صحنه‏هاى عجيبى دارد كه بخشى از آن در آیة مذکور گذشت و بخش دیگری را در این قسمت خاطر نشان می­کنیم و آن، مسألة حسرت فوق­العادة ظالمان از گذشتة خويش است؛ نخست مى‏فرمايد: «وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبيلا»؛[3] و (به خاطر آور) روزى را كه ستمكار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان مى‏گزد و مى‏گويد: «اى كاش با رسول (خدا) راهى برگزيده بودم!

راغب در مفردات گفته است که كلمة «عض» به معناى دندان گرفتن است، هم چنان كه خداى تعالى فرموده: «عَضُّوا عَلَيْكُمُ الْأَنامِلَ؛[4] سر انگشتان خود به دندان بگزيد» و نيز فرموده: «وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ؛ روزى كه ستمگر دستان خود را با دندان مى‏گزد» و اين عبارت است از ندامت؛ چون عادت مردم همين است كه در هنگام ندامت چنين مى‏كنند[5] و به همين جهت در چنين مواقعى آرزو مى‏كند که اى كاش فلان كار كه در اثر فوتش به چنين روزى دچار شدم از من فوت نمى‏شد، هم چنان كه قرآن حكايت كرده كه مى‏گويند: «يا وَيْلَتى‏ لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلًا؛[6] اى كاش فلانى را دوست خود نمى‏گرفتم.

ظاهراً مراد از «ظالم» جنس ستمگر باشد و آن عبارت است از هر كسى كه به هدايت رسول به راه راست نرود و نيز مراد از رسول هم جنس رسول است، هر چند كه از نظر مورد مراد از «ظالم» ستمگران اين امت است و مراد از «رسول» رسول خدا صلی­الله­علیه­وآله است و معناى آيه اين است كه: به ياد آر روزى را كه ستمگر آن چنان پشيمان مى‏شود كه از فرط و شدت ندامتش مى‏گويد: اى كاش راهى با رسول باز مى‏كردم و در نتيجه راه باريكى به سوى هدايت به دست مى‏آوردم.

براستى که آن روز را بايد «يوم الحسرة» گفت، چنان كه در قرآن از روز قيامت نيز به همين عنوان ياد شده است،[7] چرا كه افراد خطاكار خود را در برابر يك زندگى جاويدان در بدترين شرائط مى‏بينند، در حالى كه مى‏توانستند با چند روز صبر و شكيبايى و مبارزه با نفس و جهاد و ايثار، آن را به يك زندگى پر افتخار و سعادتبخش مبدل سازند.[8] حتى براى نيكوكاران هم روز تأسف است، تأسف از اينكه چرا بيشتر از اين نيكى نكردند؟!

انسان تا وقتي كه در دنیاست به تکامل دست نخواهد یافت، زیرا آرامش او در جهان ابدی و آخرت است و زندگي ابدي­اش در بهشت جاودان مي­باشد. دنیا و آنچه در آن است مکانی برای تبیین و تفهیم چگونه زیستن است که انسان می­تواند در پرتو آن استقلال خود را بشناسد و درک کند که نباید به اینها قانع شد و هر آنچه را که می­شنود و می­بیند را باور کرد.

[1] . سوره الرحمن، آیه44.
[2] . ترجمه المیزان، ج19، ص181.
[3] . سوره فرقان، آیه27.
[4] . سوره آل عمران، آیه119.
[5] . مفردات راغب، مادة «عض».
[6] . سوره فرقان، آیه28.
[7] . سوره مریم، آیه39.
[8] . تفسیر نمونه، ج15، ص71.