تسبيح و تحميد در جهت رشد نفس

ما هر روز در نمازها این عبارت را می­خوانیم که: «سُبحَانَ رَبِّیَ العَظِیم وَ بِحَمدِه» و «سُبحَانَ رَبِّیَ الأَعلَی وَ بِحَمدِه»، اما دربارة ارتباط بین تسبیح و حمد نکتة دقیقی وجود دارد که نیاز به دقّت نظر و تمرکز بیشتری است، چرا که تشکر از خداوند بخاطر نواقص و عیوبی است که در وجود ماست؛ اما چه نیازی به حمد الهی است؟! این سؤال را با روایتی زیبا پاسخ می­دهیم:

از حضرت صادق عليه­السّلام روايت شده است كه فرمود: «قَالَ أَمِيرُالمُؤمِنين: اَلتَّسبِيحُ نِصفُ المِيزَان، وَ التَّحمِيدُ يَملَأُ المِيزَان، وَ لاَ إِلهَ إِلَّا اللَّه وَ اللَّهُ أَكبَر يَملأُ مَا بَينَ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرض»؛[1] اميرالمؤمنين عليه­السّلام فرمود: سبحان‏ اللَّه‏، نصف‏ ترازو را مى‏گيرد و الحمدللَّه، آن را پر مى‏سازد و لا اله الّا اللَّه و اللَّه اكبر، مابين آسمان­ها و زمين را پُر مى‏كند.

کمال ذکرِ سبحان الله این است که به دنبالش الحمدلله هم باشد، تحسین و تحمید باهم انسان را به تعالی می­کشاند. سبحان الله به این معنا است که خدایا! تو از هر عیبی خالص و پاک هستی؛ اما نسبت به ترقّی و ارزش­گذاری خودم باید بگویم الحمدلله، چراکه این ذکر ظرف ارزش­های بنده را می­رساند؛ یعنی رشد بنده در این است که محمود را بشناسد تا خودش که حامد است در محمود فانی شود.

بنابراین تضادّ بین خوبی و بدی در فرهنگ تشریع، به همین جا برمی­گردد که خداوند مي­خواهد در همين دنيا به بندگانش بفهماند كه نتيجة كارتان فوراً آشکار خواهد شد؛ اما متأسفانه چشم انسان به روی واقعیات بسته شده و متوجه نيست كه چكار مي­كند! وقتي که به آن دنيا رسيد و پرده­ها كنار رفت و تمام انسان­ها نتيجة اعمال خودشان را دیدند، تازه آنجا مي­فهمد كه عمرش را در جهنّم سپري كرده و به قدری سرگرم دنيا و گناه بوده كه توجهی به اهداف نامحدود و فلسفة خلقت خود نداشته است.

[1] . آيين بندگى و نيايش (ترجمه عدة الداعي)، ص440.